των Γεώργιου Αρσένου*
και Θωμά Μπαρτζάνα**
Το µέλλον της κτηνοτροφίας της Ελλάδας αλλά και σε παγκόσµιο επίπεδο εξαρτάται από την ικανότητά της να καλύψει τις αυξανόµενες ανάγκες για διατροφική ασφάλεια µε παραγωγή τροφίµων και ταυτόχρονα να εξασφαλίσει µείωση των περιβαλλοντικών της επιπτώσεων από τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου χωρίς να διακινδυνεύεται η βιωσιµότητα των συστηµάτων εκτροφής. Οι προκλήσεις της κλιµατικής αλλαγής είναι πολυδιάστατες και επηρεάζουν ήδη το κόστος και τη διαθεσιµότητα των πόρων στην κτηνοτροφία. Επίσης, είναι ήδη ορατές οι επιπτώσεις της κλιµατικής αλλαγής στην παραγωγικότητα και την υγεία των ζώων ανεξάρτητα από το ζωικό είδος και το σύστηµα εκτροφής. ∆ιαχρονικά, όπου υπάρχουν προκλήσεις αναδύονται και ευκαιρίες. Για παράδειγµα, οι τεχνολογικές εξελίξεις στις υποδοµές των κτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων δίνουν διέξοδο στη έλλειψη εργατικού δυναµικού. Η ραγδαία εξέλιξη των γονιδιωµατικών τεχνολογιών δίνει τη δυνατότητα συνδυασµού των αποδόσεων των ζώων µε συγκεκριµένες περιοχές του DNA εξασφαλίζοντας γεωµετρική πρόοδο στην αξιολόγηση της γενετικής αξίας των εκτρεφόµενων ζώων και µέγιστη ακρίβεια στην επιλογή ζώων αντικατάστασης.
Η τεχνητή νοηµοσύνη (Artificial Intelligence, AI) αποτελεί µια επαναστατική τεχνολογία αιχµής που αναπτύσσεται µε απίστευτο ρυθµό σε όλα τα επιστηµονικά πεδία και τοµείς παραγωγικών δραστηριοτήτων µε δυνατότητες εφαρµογών που φαίνεται να µην έχουν όρια. Η τεχνητή νοηµοσύνη είναι τοµέας της επιστήµης των υπολογιστών. Περιλαµβάνει τεχνολογίες όπως η µηχανική µάθηση, η επεξεργασία φυσικής γλώσσας και η ροµποτική. Αντικείµενό της είναι η προσοµοίωση της ανθρώπινης νοηµοσύνης σε µηχανές, επιτρέποντάς τους να µαθαίνουν, να σκέφτονται, να επιλύουν προβλήµατα, να λαµβάνουν αποφάσεις και να δρουν αυτόνοµα για την επίτευξη συγκεκριµένων στόχων.
Η τεχνητή νοηµοσύνη εισέρχεται σταδιακά και στην κτηνοτροφία αντιµετωπίζοντας ολοένα και περισσότερο πολύπλοκες προκλήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι η εφαρµογή ροµποτικών αρµεκτηρίων στις εκτροφές γαλακτοπαραγωγών αγελάδων όπου ο ρόλος της τεχνητής νοηµοσύνης σταδιακά κυριαρχεί και το ροµπότ αναλαµβάνει εργασίες όπως το άρµεγµα, το τάισµα και το καθάρισµα, µειώνοντας έως και µηδενίζοντας την ανάγκη για εργάτες. Η τεχνητή νοηµοσύνη µπορεί να συµβάλλει στην εξεύρεση λύσεων για την εξασφάλιση της βιωσιµότητας της κτηνοτροφίας αυξάνοντας την αποδοτικότητα των εκτρεφόµενων ζώων και την ικανότητά τους να προσαρµόζονται στην κλιµατική αλλαγή µε ταυτόχρονη µείωση στις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου περιορίζοντας έτσι τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κτηνοτροφίας.
Το πρόγραµµα Digi4Live
Η άποψή µας είναι ότι οι δυνατότητες εφαρµογών της τεχνητής νοηµοσύνης θα καθορίσουν τη µορφή των συστηµάτων εκτροφής του µέλλοντος. Με τη βοήθεια της τεχνητής νοηµοσύνης γίνεται εφικτή η συνεχής παρακολούθηση των ζώων, εντοπίζοντας σε πραγµατικό χρόνο πρώιµα συµπτώµατα ασθενειών ή καταπόνησης που απειλούν την υγεία και υποβαθµίζουν την ευζωία τους. Η τεχνητή νοηµοσύνη µπορεί να µετασχηµατίσει το κτηνοτροφικό οικοσύστηµα καθιστώντας τις εκµεταλλεύσεις βιώσιµες και ανθεκτικές στις σύγχρονες προκλήσεις. Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράµµατος https://digi4live.eu/, (Digi4Live), στο οποίο συµµετέχουν ερευνητές από το Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, βασικός στόχος είναι να δοθεί η δυνατότητα στους εµπλεκόµενους στην κτηνοτροφία να αξιοποιήσουν τις ψηφιακές τεχνολογίες προς όφελός τους. Το έργο επιδιώκει να ενισχύσει την υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών σε επίπεδο εκτροφής ώστε οι κτηνοτρόφοι να αποκτήσουν τις δεξιότητες που απαιτούνται για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του µέλλοντος. Το ζητούµενο δεν είναι µόνο η πρόσβαση σε τεχνολογίες αιχµής και δεδοµένα που συλλέγονται µε έξυπνους αισθητήρες, αλλά κυρίως η επιστηµονική γνώση που αυτά εµπεριέχουν, η αποτελεσµατική ερµηνεία τους και η σωστή χρήση τους στην καθηµερινότητα της εκτροφής. Η τεχνητή νοηµοσύνη δίνει τη δυνατότητα ανάπτυξης εξειδικευµένων εφαρµογών για τον έλεγχο, συντονισµό και αυτοµατισµό των διαδικασιών παραγωγής, µειώνοντας την πιθανότητα ανθρώπινου λάθους και αυξάνοντας τις δυνατότητες βελτιστοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας.
Μεγαλύτερες εκτροφές µε πολλούς αυτοµατισµούς
Η τάση στην κτηνοτροφία είναι µείωση του αριθµού των εκτροφών και αύξηση του µεγέθους τους. Η αύξηση του µεγέθους συνεπάγεται τεράστιο όγκο πληροφοριών σε καθηµερινή βάση ιδιαίτερα σε εκτροφές που υιοθετούν καινοτόµες τεχνολογίες µε γρήγορους ρυθµούς. Ήδη στις εκτροφές υπάρχουν αυτοµατισµοί, µε συστήµατα µηχανικής όρασης, για αξιολόγηση της κινητικότητας, τον εντοπισµό προβληµάτων και τη διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου. Επίσης, ευρεία είναι η χρήση αισθητήρων και συσκευών στο µικροπεριβάλλον της εκτροφής (αισθητήρες για θερµοκρασία, υγρασία, βλαβερά αέρια) αλλά και στα ζώα (π.χ. ηλεκτρονικά ενώτια, κολλάρα κ.λπ.) σε συνδυασµό µε δίκτυο συνδεδεµένων συσκευών στο διαδίκτυο (Internet of Things) για τη συλλογή δεδοµένων σε πραγµατικό χρόνο που βοηθούν τους κτηνοτρόφους στη λήψη αποφάσεων. Με τη χρήση των εργαλείων τεχνητής νοηµοσύνης το σύνολο αυτών των δεδοµένων µπορεί να αναλυθεί και επεξεργαστεί µε τέτοιο τρόπο και τέτοια ταχύτητα που να προσφέρει άµεσες και αποτελεσµατικές λύσεις.
Κρίσιµος ο ρόλος της εκπαίδευσης
Το µέλλον της κτηνοτροφίας στην εποχή της τεχνητής νοηµοσύνης θα κριθεί από την εκπαίδευση και το επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων που θα έχουν υφιστάµενοι και νέοι κτηνοτρόφοι καθώς και τη δεκτικότητά τους για ενσωµάτωση καινοτοµιών στις εκτροφές τους. Η ανάπτυξη προγραµµάτων διά βίου εκπαίδευσης που θα εστιάζουν σε νέες τεχνολογίες θα πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για την ενασχόληση οποιοδήποτε στη κτηνοτροφία.
Είναι σηµαντικό εδώ να τονίσουµε τη πρωτοβουλία της ΕΘΕΑΣ για τη δηµιουργία δοµής παροχής συµβουλευτικής υποστήριξης σε κτηνοτρόφους αφού πλέον η λήψη της συνδεδεµένης ενίσχυσης ζωικής παραγωγής θέτει ως προϋπόθεση τη συµµετοχή των κτηνοτρόφων σε πρόγραµµα παροχής συµβουλευτικής υποστήριξης (AKIS), µετά την 1/1/2025. Συµπερασµατικά, η εφαρµογή ψηφιακών τεχνολογιών στην κτηνοτροφία σε συνδυασµό µε εργαλεία τεχνητής νοηµοσύνης µπορεί να συµβάλλει στη διασφάλιση της υγείας και ευζωίας των εκτρεφόµενων ζώων, στην αύξηση της παραγωγικότητάς τους, στη διαµόρφωση ενός βιώσιµου και αποτελεσµατικού προτύπου εκτροφής µε µείωση της σπατάλης των διαθέσιµων πόρων και στη διαχείριση του συνόλου της αλυσίδας αξίας των τροφίµων ζωικής προέλευσης συµβάλλοντας έτσι στη βελτίωση του περιβαλλοντικού αποτυπώµατος της κτηνοτροφίας.
*Καθηγητή, Διευθυντή Εργαστηρίου Ζωϊκής Παραγωγής και Προστασίας Περιβάλλοντος
**Καθηγητή, Αντιπρύτανη Έρευνας, Οικονομικών και Ανάπτυξης, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
